Η ελονοσία έχει καταστροφικό τίμημα για τις έγκυες γυναίκες και τα μωρά τους σε ολόκληρη την Αφρική. Τώρα ένα πρωτοποριακό έργο που χρηματοδοτείται από την ΕΕ εργάζεται σε ένα νέο εμβόλιο για την αύξηση της προστασίας.
Της Vittoria D’Alessio
Η ελονοσία παραμένει μια θανατηφόρα απειλή για τις εγκύους στην υποσαχάρια Αφρική, που συχνά οδηγεί σε αποβολή, θνησιγένεια, χαμηλό βάρος γέννησης και σοβαρές ασθένειες.
Τώρα, ένα ερευνητικό πρόγραμμα συνεργασίας που χρηματοδοτείται από την ΕΕ στοχεύει στην προστασία των γυναικών πριν μείνουν έγκυες – μια προσέγγιση που θα μπορούσε να μεταμορφώσει την υγεία της μητέρας και των νεογνών σε περιοχές όπου η ελονοσία είναι ενδημική.
Η Δρ Flavia D'Alessio είναι επικεφαλής της έρευνας εμβολίων στην Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Εμβολίων (EVI) στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας και συντονίζει το πενταετές πρόγραμμα ADVANCE-VAC4PM που διαρκεί έως το 2027. Εξήγησε το σκεπτικό πίσω από την πρωτοβουλία.
"Όταν μια γυναίκα μένει έγκυος για πρώτη φορά, είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στην ελονοσία. Το παράσιτο μολύνει τα ερυθρά αιμοσφαίρια που μπορούν στη συνέχεια να περάσουν στον πλακούντα και να συσσωρευτούν εκεί, προκαλώντας πολύ δυσμενή έκβαση τόσο για τη μητέρα όσο και για το μωρό."
Στόχος είναι να αναπτυχθεί ένα εμβόλιο για έφηβα κορίτσια που δεν έχουν μείνει ποτέ έγκυες. Όπως το εμβόλιο HPV που χορηγείται σε εφήβους για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, θα προσφέρει μακροχρόνια προστασία στις γυναίκες μόλις αρχίσουν να τεκνοποιούν.
Ο πιθανός αντίκτυπος είναι τεράστιος. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η ελονοσία στην εγκυμοσύνη συνδέεται με 75.000 έως 200.000 θανάτους βρεφών κάθε χρόνο και περισσότερα από 800.000 μωρά χαμηλού βάρους γέννησης.
Η ελονοσία του πλακούντα, όπως είναι γνωστό, μπορεί επίσης να προκαλέσει αναιμία και υψηλή αρτηριακή πίεση στις μητέρες, ιδιαίτερα κατά την πρώτη εγκυμοσύνη.
Τα εμβόλια υπό ανάπτυξη στοχεύουν σε μια πρωτεΐνη παρασίτου της ελονοσίας που ονομάζεται VAR2CSA, η οποία επιτρέπει στα μολυσμένα ερυθρά αιμοσφαίρια να συνδεθούν με τον ιστό του πλακούντα. Ο αποκλεισμός αυτής της πρωτεΐνης μπορεί να μην αποτρέψει τη μόλυνση, αλλά θα προστατεύσει τις έγκυες γυναίκες και τα μωρά τους από τις πιο επικίνδυνες συνέπειες.
Δύο υποψήφια εμβόλια βρίσκονται υπό ανάπτυξη: το PAMVAC, που δημιουργήθηκε από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης στη Δανία, και το PRIMVAC, που αναπτύχθηκε από το Γαλλικό Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας και Ιατρικής Έρευνας (INSERM) στο Παρίσι. Και οι δύο στοχεύουν παρόμοιες περιοχές της ίδιας πρωτεΐνης.
Για να ενισχύσουν την αποτελεσματικότητα, οι ερευνητές διερευνούν μια νέα προσέγγιση χρησιμοποιώντας σωματίδια που μοιάζουν με ιούς - μη μολυσματικές δομές που μιμούνται τους ιούς και συμβάλλουν στην ενεργοποίηση μιας ισχυρότερης ανοσολογικής απόκρισης. Επίσης, δοκιμάζουν εάν ο συνδυασμός του PRIMVAC με μια έκδοση σωματιδίων που μοιάζει με ιό του PAMVAC θα μπορούσε να προσφέρει ευρεία προστασία έναντι της νόσου.
Οι πρώτες δοκιμές έχουν δείξει ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Και τα δύο υποψήφια εμβόλια είναι ασφαλή, καλά ανεκτά και ικανά να παράγουν ισχυρή ανοσολογική απόκριση.
Το κρίσιμο επόμενο βήμα είναι να δούμε αν αυτή η ανοσολογική απόκριση μεταφράζεται σε πραγματική προστασία. Οι ερευνητές θα παρακολουθούν τις εμβολιασμένες γυναίκες από τη στιγμή που θα λάβουν το εμβόλιο μέχρι την εγκυμοσύνη και τον τοκετό του πρώτου τους παιδιού για να αξιολογήσουν εάν αναπτύσσουν λιγότερα περιστατικά ελονοσίας πλακούντα από τις μη εμβολιασμένες γυναίκες.
«Θα χρειαστεί να ακολουθήσουμε τις γυναίκες σε όλη αυτή την περίοδο για να επιδείξουμε προστασία», είπε ο D'Alessio.
Εάν είναι επιτυχή, τα εμβόλια θα υποβληθούν στη συνέχεια σε αυστηρές δοκιμές πριν από την εθνική ρυθμιστική έγκριση και την προεπιλογή του ΠΟΥ, ανοίγοντας το δρόμο για παραγωγή και διανομή ευρείας κλίμακας.
Η κοινοπραξία ADVANCE-VAC4PM συγκεντρώνει 10 κορυφαία ερευνητικά ιδρύματα από την Ευρώπη και την Αφρική, όλα με μεγάλη εμπειρία στην ανάπτυξη εμβολίων κατά της ελονοσίας. Οι βασικοί εταίροι περιλαμβάνουν ιδρύματα από τη Γαλλία, τη Δανία, την Ολλανδία, τη Γκάνα, το Μαλάουι, την Μπουρκίνα Φάσο και το Μπενίν.
Ο συνολικός συντονισμός διεξάγεται από την EVI, μια μη κερδοσκοπική συνεργασία ανάπτυξης προϊόντων που εργάζεται για την επιτάχυνση ασφαλών, αποτελεσματικών και οικονομικά προσιτών εμβολίων για ασθένειες που επηρεάζουν δυσανάλογα τις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.
Το ίδιο το EVI υποστηρίζεται επίσης από την ΕΕ, μεταξύ άλλων μέσω βασικών ευρωπαϊκών συνεργασιών, όπως η Πρωτοβουλία για την Καινοτόμο Υγεία και η Σύμπραξη Ευρωπαϊκών και Αναπτυσσόμενων Χωρών για Κλινικές Δοκιμές, μαζί με εθνικές κυβερνήσεις και άλλους διεθνείς οργανισμούς.
Η έρευνα βασίζεται σε προηγούμενες εργασίες σε αυτά τα δύο υποψήφια εμβόλια με επικεφαλής επίσης την EVI και την υποστήριξη του Global Health Innovation Technology Fund με έδρα την Ιαπωνία, τονίζοντας τη διεθνή φύση της συνεργασίας.
Στη Μπουρκίνα Φάσο, βρίσκονται σε εξέλιξη προετοιμασίες για δοκιμές πεδίου με επικεφαλής τον καθηγητή Sodiomon Sirima και την ομάδα του στο Groupe de Recherche Action en Santé, έναν μη κυβερνητικό οργανισμό βιοϊατρικής έρευνας στην Ουαγκαντούγκου.
Προηγούμενες μελέτες περιελάμβαναν εμβολιασμό μιας ομάδας μη εγκύων ενήλικων γυναικών χωρίς ιστορικό προηγούμενων κυήσεων. Τα πρώιμα ευρήματα επιβεβαίωσαν μια καλή ανοσοαπόκριση.
«Τώρα πρέπει να δούμε αν αυτές οι άμυνες διατηρούνται όταν τα κορίτσια γίνουν σεξουαλικά ενεργά και αργότερα έγκυες», δήλωσε η Sirima, κορυφαία εμπειρογνώμονας στην έρευνα και τις στρατηγικές ελέγχου του εμβολίου κατά της ελονοσίας.
Ανάλογα με τον αριθμό των κυήσεων που καταγράφονται μεταξύ των συμμετεχόντων, αυτή η φάση μπορεί να διαρκέσει έως και δύο χρόνια.
«Ο στόχος είναι να βρεθεί ένα εμβόλιο που να είναι ασφαλές και να δημιουργεί μια μακροχρόνια προστατευτική ανοσοαπόκριση», τόνισε.
«Εάν οι εμβολιασμένες γυναίκες καταλήξουν να έχουν λιγότερες αποβολές, θνησιγένεια και μωρά χαμηλού βάρους, αυτό θα είναι ένα τεράστιο επίτευγμα για το εμβόλιο και την ερευνητική κοινότητα της ελονοσίας συνολικά».
Εάν εγκριθεί, το εμβόλιο θα συμπληρώσει τις υπάρχουσες στρατηγικές πρόληψης της ελονοσίας. Αυτά περιλαμβάνουν κλινοσκεπάσματα που έχουν υποστεί επεξεργασία με εντομοκτόνα και διαλείπουσα προληπτική θεραπεία κατά την εγκυμοσύνη (IPTp) – ένα μηνιαίο πρόγραμμα φαρμακευτικής αγωγής που συνιστάται από τον ΠΟΥ σε περιοχές όπου η ελονοσία είναι ενδημική.
Το IPTp έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την περιγεννητική θνησιμότητα κατά περίπου 27 τοις εκατό μεταξύ των γυναικών στην πρώτη ή δεύτερη εγκυμοσύνη τους. Ωστόσο, το φάρμακο δεν είναι πάντα διαθέσιμο στις αγροτικές περιοχές, η αντίσταση σε αυτό εμφανίζεται και δεν μπορεί να ληφθεί κατά το πρώτο τρίμηνο - ακριβώς όταν οι γυναίκες είναι πιο ευαίσθητες στη μόλυνση.
"Αυτός είναι ένας άλλος λόγος για τον οποίο ένα εμβόλιο είναι τόσο απαραίτητο", τόνισε ο D'Alessio.
Πέρα από την κλινική έρευνα, η ομάδα ADVANCE-VAC4PM έχει επίσης επενδύσει σε μεγάλο βαθμό στη δημιουργία ικανοτήτων. Αυτό περιλαμβάνει εκπαίδευση μεταπτυχιακών φοιτητών, καθοδήγηση Αφρικανών ερευνητών πρώιμης σταδιοδρομίας, ενίσχυση τοπικών εργαστηριακών ικανοτήτων και ανάπτυξη ψηφιακών εργαλείων για την παρακολούθηση των αποτελεσμάτων της εγκυμοσύνης στο πλαίσιο της προετοιμασίας για δοκιμές αποτελεσματικότητας μεγαλύτερης κλίμακας.
Θα πραγματοποιηθεί επίσης μοντελοποίηση για την αξιολόγηση της σχέσης κόστους-αποτελεσματικότητας, της σκοπιμότητας και της αποδοχής του εμβολίου.
Ο δρόμος για ένα εμβόλιο για την ελονοσία του πλακούντα είναι μακρύς, αλλά η ορμή αυξάνεται.
Με δύο υποσχόμενους υποψηφίους σε προχωρημένη ανάπτυξη, συντονισμένες διεθνείς δοκιμές σε εξέλιξη και σαφή υποστήριξη από Ευρωπαίους και Αφρικανούς εταίρους, η προοπτική προστασίας των μητέρων και των μωρών από μια από τις πιο καταστροφικές επιπλοκές της ελονοσίας είναι πιο κοντά από ποτέ.
Εάν πετύχει, το εμβόλιο θα μπορούσε να αποτρέψει χιλιάδες θανάτους μητέρων και βρεφών κάθε χρόνο. Για οικογένειες σε όλη την Αφρική και πέρα από αυτήν, θα σήμαινε ασφαλέστερες εγκυμοσύνες, πιο υγιή μωρά και νέα ελπίδα στον αγώνα ενάντια σε μία από τις πιο θανατηφόρες ασθένειες στον κόσμο.
Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο Horizon, το EU Research and Innovation Magazine.
