Η παγκόσμια σύνοδος κορυφής για το κλίμα COP30 που πραγματοποιήθηκε στη Βραζιλία τον Νοέμβριο δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες. Δεν είναι ότι ο κόσμος δεν ανησυχεί για την κλιματική αλλαγή ή ότι η ενεργειακή μετάβαση δεν προχωρά, αλλά περισσότερο το αποτέλεσμα της αναδυόμενης παγκόσμιας ενεργειακής επαναφοράς.
Ο κόσμος υφίσταται μια μετατόπιση από τις καθαρά εστιασμένες στο κλίμα πολιτικές σε μια πιο «ρεαλιστική» προσέγγιση που δίνει προτεραιότητα στην αξιόπιστη, οικονομικά προσιτή και ασφαλή ενέργεια. Αναγνωρίζει τη συνεχιζόμενη εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα ενσωματώνοντας τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την πυρηνική ενέργεια, αναγνωρίζοντας ότι η πρόσβαση στην ενέργεια είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη και τη σταθερότητα, θέτοντας στόχους για το κλίμα που βασίζονται σε πρακτικές πραγματικότητες και όχι σε ακραίες προβλέψεις. Αυτό είναι που έχει γίνει πλέον γνωστό ως «Ενεργειακός Πραγματισμός».
Αυτό ήταν σαφές από τις επικαιροποιημένες «εθνικά καθορισμένες συνεισφορές» (NDC) και τα σχέδια προσαρμογής έως το 2035, που υποβλήθηκαν από τις χώρες ενόψει της COP30. Με βάση αυτά, ο κόσμος παραμένει σε καλό δρόμο για 2,3-2,5°C αύξησης της θερμοκρασίας έως το 2100.
Για πρώτη φορά, έγινε αναγνώριση στο COP30 ότι είναι πιθανό να υπάρξει «υπέρβαση» του στόχου 1,5°C της Συμφωνίας του Παρισιού που είχε τεθεί πριν από 10 χρόνια.
Υπάρχει ένα ουσιαστικό χάσμα μεταξύ των δεσμεύσεων και της πραγματικότητας, καθώς οι χώρες προσπαθούν να προσφέρουν οικονομικά προσιτή ενέργεια στο εσωτερικό, να καλύψουν τη ζήτηση και να αποφύγουν τις ενεργειακές κρίσεις. Το κύριο μέλημά τους είναι η αξιόπιστη παροχή ενέργειας και το χαμηλό κόστος. Δεν επιδιώκουν πλέον τη μείωση των εκπομπών με οποιοδήποτε κόστος – αν το έκαναν ποτέ.
Ειλικρινής συζήτηση
Γράφοντας στους Financial Times στα τέλη Οκτωβρίου, ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης χτύπησε στο κεφάλι λέγοντας "Η Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Οι υψηλές τιμές ενέργειας αφήνουν λίγα περιθώρια για να επιβαρύνουν τις οικονομίες μας με πρόσθετο κόστος". Πρόσθεσε ότι η ενεργειακή μετάβαση της ΕΕ πρέπει να ενισχύσει ένα ευρύτερο στρατηγικό πλαίσιο για το πού θέλει να βρίσκεται η Ευρώπη στον κόσμο. «Για πάρα πολύ καιρό συμπεριφερόμασταν σαν η ενεργειακή μετάβαση να είναι ένα παιχνίδι ηθικής». Με αυτόν τον τρόπο, το σύστημα και οι επιπτώσεις του στο κοινό και στην ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης έχουν γίνει πολιτικά αβάσιμα. «Είναι καιρός να κάνουμε την έξοδό μας από αυτό».
Ο Μητσοτάκης επισήμανε ότι η πράσινη μετάβαση δεν μπορεί να είναι αυτοσκοπός. "Για πολλά χρόνια, η Ευρώπη ανύψωσε την απεξάρτηση από τις ανθρακούχες εκπομπές πάνω από οτιδήποτε άλλο. Άλλοι στόχοι - απασχόληση, βιομηχανική παραγωγή, στρατηγική αυτονομία - χάθηκαν όταν αντιμετώπισαν την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να παραμείνουμε σε αυτόν τον δρόμο."
Υποστήριξε ότι: "Η απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές είναι ζωτικής σημασίας, αλλά δεν είναι ο μόνος στόχος. Εάν πρέπει να δεχθούμε κάποιες εκπομπές για λίγο περισσότερο για να σώσουμε τις βιομηχανίες μας ή για να διατηρήσουμε την κοινωνική συνοχή, ας είναι. Πρέπει να κάνουμε αυτές τις συζητήσεις με ειλικρίνεια. Δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε με την κλιματική ουδετερότητα και ελπίζουμε ότι όλα τα άλλα θα μπουν στη θέση τους."
Η Ευρώπη φαίνεται να ακούει αυτή τη συμβουλή. Μετά την υποβάθμιση των στόχων εκπομπών του 2040 και ως απάντηση στην αντίδραση κατά της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, άρχισε να αναιρεί τους νόμους για το περιβάλλον -συμπεριλαμβανομένων των νόμων για την εταιρική βιωσιμότητα- για να τονώσει την ανταγωνιστικότητα.
Το 2025 η ΕΕ πέρασε από την Πράσινη Συμφωνία στον ρεαλισμό. Και δεν είναι μόνο ως απάντηση στον Τραμπ. Το αυξανόμενο κόστος της πράσινης μετάβασης επηρέασε την ευρωπαϊκή οικονομία και ανάγκασε την ηγεσία της ΕΕ να συμβιβάσει τις φιλοδοξίες της για το κλίμα με την προτεραιότητα της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας της.
Σε πρόσφατη συνέντευξή του, ο Διευθύνων Σύμβουλος της RWE, Markus Krebber, περιέγραψε ένα σαφές μήνυμα: «Η ενεργειακή μετάβαση είναι απαραίτητη αλλά δαπανηρή, απαιτεί ρεαλισμό και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Και κατά τη διάρκεια αυτού ο κλάδος πρέπει να παραμείνει βιώσιμος χωρίς να απειλείται η ανταγωνιστικότητά του στην παγκόσμια αγορά». Είπε: «Αν πιέσουμε πάρα πολύ, ο κόσμος θα ψηφίσει κόμματα που κανείς μας δεν θέλει – και τότε δεν θα πετύχουμε καν τους στόχους».
Ο διευθύνων σύμβουλος της JPMorgan, Jamie Dimon, λέει ότι η Ευρώπη έχει ένα «πραγματικό πρόβλημα»: «Έδιωξαν τις επιχειρήσεις, έδιωξαν τις επενδύσεις, έδιωξαν την καινοτομία». Αποδεικνύεται ότι έχει δίκιο.
Ρεαλιστικές πολιτικές για το κλίμα
Η ΕΕ δεν είναι η μόνη που περιορίζει τις πολιτικές της για το κλίμα. Μια παγκόσμια ενεργειακή επαναφορά συμβαίνει σε όλο τον κόσμο. Δεν είναι περίπτωση εγκατάλειψης της ενεργειακής μετάβασης, αλλά περισσότερο περίπτωση εξισορρόπησής της με σκληρές πραγματικότητες.
Η Κίνα επιδιώκει αυτήν την ισορροπία, ακολουθώντας τη συμβουλή του προέδρου Σι Τζινπίνγκ ότι πρέπει «να δημιουργήσει το νέο πριν καταστρέψει το παλιό». Παρά την ανάπτυξη τεχνολογίας χαμηλών εκπομπών άνθρακα πιο γρήγορα από οποιονδήποτε άλλον, δεν εγκαταλείπει τα ορυκτά καύσιμα. Αυτή η πολιτική διατυπώθηκε ξεκάθαρα στο COP30 από τον Liu Zhenmin, απεσταλμένο της Κίνας για το κλίμα, ο οποίος είπε: «Ορισμένα έθνη προτείνουν οδικούς χάρτες που επικεντρώνονται αποκλειστικά στη «σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων» χωρίς ταυτόχρονα να εξετάζουν την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αυτή η προσέγγιση είναι ανέφικτη και θα υπονόμευε σοβαρά την εθνική ενεργειακή ασφάλεια, την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική σταθερότητα».
Ακόμη και ο Καναδός Πρωθυπουργός Mark Carney, ο οποίος πριν από 10 χρόνια, ενώ ήταν διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας, έκανε δημοφιλή τη φράση «λανθάνοντα περιουσιακά στοιχεία», φέτος ενέκρινε γρήγορα ένα νέο τερματικό εξαγωγών LNG, υποσχόμενος να «μετατρέψει τη χώρα μας σε ενεργειακή υπερδύναμη». Έχει επίσης ανακαλέσει ορισμένες από τις πολιτικές του Καναδά για το κλίμα και προώθησε νέα έργα ορυκτών καυσίμων για την τόνωση των επενδύσεων.
Αυτό που εκτυλίσσεται παγκοσμίως δεν είναι τόσο μια «ενεργειακή μετάβαση» όσο μια «προσθήκη ενέργειας».
Η κλιματική αλλαγή δεν θα εξαφανιστεί και «η απαλλαγή της οικονομίας από τον άνθρακα έχει νόημα». Ωστόσο, οι πολιτικές για το κλίμα πρέπει να είναι ρεαλιστικές και ανθεκτικές, ενισχύοντας την ενεργειακή ασφάλεια και την οικονομική προσιτότητα, οδηγώντας σε βελτιώσεις στο βιοτικό επίπεδο, ειδικά στον αναπτυσσόμενο κόσμο.
Επαναφορά ενέργειας
Ενώ η επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης παραμένει σημαντική, η παγκόσμια ζήτηση ενέργειας αυξάνεται ταχύτερα από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το 2024 η συνολική ενέργεια αυξήθηκε κατά 11,9 Exajoules, ενώ οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αυξήθηκαν κατά 2,8 Exajoules και παρείχαν το 5,5 τοις εκατό του συνόλου. Το μεγαλύτερο μέρος της διαφοράς προήλθε από τα ορυκτά καύσιμα. Επιπλέον, η συνολική αύξηση της ενέργειας αυξάνεται από έτος σε έτος. Ήταν 9,2 Exajoules το 2023 και 7,8 Exajoules το 2022, επιβεβαιώνοντας ότι ο κόσμος βρίσκεται σε κατάσταση «προσθήκης ενέργειας». Το χάσμα μεταξύ της συνολικής ανάπτυξης της ενέργειας και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έχει στην πραγματικότητα διευρυνθεί.
Συχνά όταν οι άνθρωποι μιλούν για ενέργεια, στην πραγματικότητα εννοούν την ηλεκτρική ενέργεια, όπου οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας πάνε καλύτερα. Αλλά η ενεργειακή μετάβαση περιλαμβάνει συνολική ενέργεια. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, υπάρχει πολύς δρόμος για να κλείσει το χάσμα η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Και ενώ αυτό συμβαίνει, υπάρχει ανάγκη για ενεργειακή επαναφορά.
Ο Michael Liebreich, ανώτερος συνεργάτης του BloombergNEF, το έθεσε πολύ συνοπτικά: "Η κοινότητα του κλίματος και της καθαρής ενέργειας βρίσκεται μπροστά σε μια επιλογή. Μπορεί να παραμείνει αντιδραστική, διπλασιάζοντας τις παλιές αφηγήσεις, πιέζοντας τις υπάρχουσες πολιτικές, κηρύττοντας τους προσηλυτισμένους. Ή μπορεί να αναλάβει μια ρεαλιστική επαναφορά: Wind back δέχεται ιστορικές ανησυχίες, over-reach. και να βρει νέους τρόπους επικοινωνίας με ένα μπερδεμένο κοινό». Και θα πρέπει να σταματήσει να προσπαθεί να τους κάνει να νιώθουν ένοχοι, χρησιμοποιώντας απίθανα σενάρια για να τους τρομάξουν. Οι άνθρωποι αντιστέκονται να πληρώσουν υψηλά κόστη τώρα για μελλοντικά οφέλη. Οι οικονομικές τους προτεραιότητες είναι βραχυπρόθεσμες.
Αυτό που συμβαίνει τώρα είναι μια ρεαλιστική επαναφορά των κλιματικών πολιτικών, των κλιματικών στόχων και των ενεργειακών προτεραιοτήτων. Η ενεργειακή μετάβαση έχει μόλις ξεκινήσει. Θα είναι μια μακρά διαδικασία.
