Η Κυπριακή κυβέρνηση δημιουργεί μεγάλα πλεονάσματα και συσσωρεύει καταθέσεις σε τράπεζες που αγγίζουν τα 6,8 δισ. ευρώ στα τέλη Σεπτεμβρίου 2025.
Και οι κυπριακές τράπεζες διατηρούσαν μετρητά και υπόλοιπα μετρητών συνολικού ύψους 19,6 δισεκατομμυρίων ευρώ ή σχεδόν το 30 τοις εκατό του συνολικού ενεργητικού τους στα τέλη Ιουνίου, με τα περισσότερα από αυτά να είναι ρευστά στοιχεία ενεργητικού που κατατέθηκαν στην ΕΚΤ.
Έτσι, τίθεται το ζήτημα εάν η κυβέρνηση και οι τράπεζες σπαταλούν και χρησιμοποιούν ανεύθυνα οικονομικούς πόρους με την άσκηση χρηματοοικονομικών πολιτικών και την εγωκεντρική τους συμπεριφορά.
Επιπλέον, θα μπορούσαν η κυβέρνηση και οι τράπεζες να χρησιμοποιήσουν τους πόρους τους πιο παραγωγικά και υπεύθυνα για να αυξήσουν τον ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης και να βελτιώσουν την ευημερία και τις κοινωνικές συνθήκες των πολιτών της;
Οι κυβερνήσεις έχουν την ευθύνη να χρησιμοποιούν τους οικονομικούς τους πόρους, που προέρχονται κυρίως από τα χρήματα των φορολογουμένων, για να εξυπηρετήσουν τους πολίτες τους. Ωστόσο, η κυπριακή κυβέρνηση δημιουργώντας μια σειρά από μεγάλα πλεονάσματα (πλεόνασμα 1,2 δισ. ευρώ ή 3,2 τοις εκατό του ΑΕΠ τους πρώτους εννέα μήνες του 2025) όχι μόνο βγάζει χρήματα από την οικονομία μειώνοντας την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών και των ιδιωτικών επιχειρήσεων, αλλά αδυνατεί να χρησιμοποιήσει τους πόρους της για να υποστηρίξει βασικές αναπτυξιακές και κοινωνικές ανάγκες.
Αντίθετα, το κύριο συμφέρον της κυβέρνησης είναι να ανταμείβει τον εαυτό της εγωιστικά, αποζημιώνοντας αδρά τους ηγέτες, τους συμβούλους, τους υπαλλήλους και τους συγγενείς υποστηρικτές της με γενναιόδωρες αμοιβές και παροχές και κάνοντας τα πάντα για να αποκτήσει καλές αξιολογήσεις πιστοληπτικής ικανότητας.
Παρά τους σημαντικούς οικονομικούς πόρους της, η κυπριακή κυβέρνηση τα τελευταία χρόνια υστερεί πολύ στην παροχή επαρκών κοινωνικών παροχών σε άτομα και οικογένειες που αξίζουν, με το επίπεδο κοινωνικής προστασίας να είναι πολύ χαμηλό σε σύγκριση με την πλειονότητα των χωρών της ΕΕ.
Στην πραγματικότητα, οι κρατικές δαπάνες για την κοινωνική προστασία στην Κύπρο το 2023 ανήλθαν σε 15,1 τοις εκατό του ΑΕΠ έναντι 19,2 τοις εκατό για τα μέλη της ΕΕ. Και για την Κύπρο, η δαπάνη για κοινωνική προστασία ανά κάτοικο σε ΜΑΔ υπολογίστηκε σε 6.845 ευρώ το 2023, ενώ ο μέσος όρος για την ΕΕ ήταν 10.708 ευρώ και 11.518 ευρώ για τη ζώνη του ευρώ. Σε αυτό το πλαίσιο, η κυπριακή κυβέρνηση είναι πιο ελλιπής με τις σχετικά χαμηλές δαπάνες της για επιδόματα ασθενείας και αναπηρίας, καθώς και για τον κοινωνικό αποκλεισμό και τη στέγαση.
Ενώ η κυβέρνηση θα μπορούσε και θα έπρεπε να αφιερώσει περισσότερους από τους πόρους της στον προϋπολογισμό πολύ υψηλότερων δαπανών για αναπτυξιακά έργα, η κατάσταση όσον αφορά την πραγματική υλοποίηση μεγάλων επενδύσεων σε υποδομές έχει μολυνθεί από τη διαφθορά και τη θεσμική ανικανότητα.
Παρόλα αυτά, είναι απογοητευτικό το γεγονός ότι στους προτεινόμενους προϋπολογισμούς για το 2026 έως το 2028 η κυβέρνηση διαθέτει όλο και χαμηλότερα ποσά κεφαλαίων για κεφαλαιουχικές δαπάνες, έτσι ώστε έως το 2028 να προορίζονται μόνο 865 εκατ. ευρώ ή 2,1 τοις εκατό του ΑΕΠ για τέτοιες δαπάνες.
Ασφαλώς, υπάρχει επιτακτική ανάγκη για ορθή υλοποίηση μεγάλων έργων δημοσίων επενδύσεων, προκειμένου να διασφαλιστεί, μεταξύ άλλων, η μελλοντική προσιτή και αξιόπιστη παροχή ηλεκτρικής ενέργειας και νερού.
Γιατί η κυβέρνηση αδυνατεί να διαθέσει περισσότερους από τους οικονομικούς της πόρους για την εκτέλεση βασικών αναπτυξιακών έργων; Μήπως επειδή είναι αναποφάσιστη για την ολοκλήρωση υφιστάμενων έργων όπως ο «τερματικός σταθμός LNG Vasilico» και ο «Great Sea Interconnector» και δεν έχει διαμορφώσει σχέδια για εναλλακτικά έργα υποδομής για την ενέργεια και άλλους τομείς;
Είναι η άποψη εδώ ότι το τρομακτικά χαμηλό ποσοστό αποτελεσματικής υλοποίησης αναπτυξιακών έργων και η αποτυχία στρατηγικού σχεδιασμού για την κάλυψη των αναγκών υποδομής αντικατοπτρίζει έναν συνδυασμό πολιτικών προτεραιοτήτων, διαφθοράς και θεσμικής ανικανότητας.
Οι Κυπριακές κυβερνήσεις έχουν επανειλημμένα διορίσει και αναβαθμίσει αυξανόμενους αριθμούς εργαζομένων και τους διατήρησαν καλά αμειβόμενους προκειμένου να αποκτήσουν βραχυπρόθεσμη πολιτική υποστήριξη σε αντίθεση με την ανάληψη επενδυτικών σχεδίων που αποφέρουν μόνο μακροπρόθεσμα οφέλη.
Επιπλέον, πρακτικές διαφθοράς έχουν οδηγήσει στη σκανδαλώδη ανάθεση έργων σε εργολάβους που δεν έχουν τη δυνατότητα να ολοκληρώσουν αποτελεσματικά έργα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το έργο LNG Βασιλικού.
Και οι συγκρούσεις μεταξύ πολιτικών και συγκεκριμένων επιχειρηματικών οντοτήτων σχετικά με το πώς μπορούν να επωφεληθούν ανεύθυνα από την επιλογή και την εκτέλεση ορισμένων έργων φαίνεται να καθυστερούν οποιαδήποτε εξειδίκευση μελλοντικών σχεδίων, τουλάχιστον για τον ενεργειακό τομέα.
Επιπλέον, η θεσμική ανεπάρκεια, το πιο σημαντικό, έχει συμβάλει στην αμφισβητήσιμη επιλογή, σχεδιασμό και χρηματοδότηση πολλών κρατικών έργων καθώς και στην αποτυχία επιλογής των πλέον καταρτισμένων εργολάβων για την υλοποίηση συγκεκριμένων έργων.
Για παράδειγμα, τα στελέχη του Υπουργείου Οικονομικών δεν φαίνεται να έχουν την τεχνογνωσία για να αξιολογήσουν και να καθορίσουν ποια έργα θα πρέπει να περιλαμβάνονται στους κρατικούς προϋπολογισμούς.
Επιπλέον, από τη στιγμή που έχουν επιλεγεί ορισμένα έργα, τα μέλη της Αναθεωρητικής Αρχής Προσφορών δεν έχουν αποδείξει ότι διαθέτουν την τεχνογνωσία και την ακεραιότητα να αναθέτουν συμβάσεις σε φορείς που μπορούν να υλοποιήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τέτοια έργα.
Επομένως, υπάρχουν σημαντικοί λόγοι για τους οποίους η Κυπριακή κυβέρνηση πρέπει να μειώσει τη δημιουργία μεγάλων κρατικών πλεονασμάτων και να χρησιμοποιήσει τους σημαντικούς οικονομικούς πόρους της μέσω δαπανών πολύ περισσότερων για την καλύτερη κάλυψη των απαιτήσεων υποδομής της οικονομίας και των κοινωνικών αναγκών.
Ωστόσο, η διάθεση περισσότερων χρημάτων μόνο για την κάλυψη αυτών των αναγκών δεν αρκεί. Η βελτίωση της αποτελεσματικής υλοποίησης των έργων, τουλάχιστον, θα απαιτήσει ισχυρά μέτρα και μεταρρυθμίσεις για την καταπολέμηση της διαφθοράς και τη σημαντική ενίσχυση της θεσμικής ικανότητας.
Ως εκ τούτου, οι νόμοι και οι κανονισμοί, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν τους κρατικούς προϋπολογισμούς, πρέπει να επιβάλλονται αυστηρά και ομοιόμορφα προκειμένου, μεταξύ άλλων, να εξαλειφθεί η διαφθορά.
Επιπλέον, για να μειωθούν περαιτέρω οι παρατυπίες και να ενισχυθεί σημαντικά η θεσμική αρμοδιότητα, οι κυβερνητικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες πρέπει να στελεχωθούν με ικανά άτομα και όχι με, συχνά ανίκανους, πολιτικούς πιστούς.
Η αύξηση της ψηφιοποίησης των κυβερνητικών υπηρεσιών θα ήταν επίσης σημαντική για την επίτευξη αυτών των στόχων.
Τέτοια μέτρα πολιτικής, για παράδειγμα, θα πρέπει να οδηγήσουν σε βελτιωμένη στόχευση και αποτελεσματική παροχή κοινωνικών παροχών σε άτομα που τα αξίζουν.
Επίσης, η καλύτερη επιλογή, ο σχεδιασμός και η αποτελεσματική υλοποίηση επενδυτικών σχεδίων από κυβερνητικούς αξιωματούχους και τραπεζίτες θα μπορούσε να βελτιωθεί σημαντικά με την απασχόληση προσωπικού με εξειδίκευση στην αξιολόγηση και χρηματοδότηση έργων.
Όπως έχει αναφερθεί επανειλημμένα από αυτόν τον συγγραφέα, οι κυπριακές τράπεζες μαζί με την κυβέρνηση συσσωρεύουν μεγάλα ποσά χρηματοοικονομικών πόρων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν πιο παραγωγικά για τη στήριξη της οικονομίας και της κοινωνίας, ιδιαίτερα μέσω της μεγαλύτερης επέκτασης προσιτών δανείων για τη χρηματοδότηση επιχειρήσεων και νοικοκυριών.
Στην πραγματικότητα, τα έντοκα δάνεια και οι προκαταβολές που χορηγήθηκαν από τις τράπεζες ανήλθαν σε ένα χαμηλό ποσοστό 38,6% του συνολικού ενεργητικού τους στα τέλη Ιουνίου 2025, σε σύγκριση με πολύ υψηλότερο 61% για τις συστημικά σημαντικές τράπεζες στη ζώνη του ευρώ.
Αναμφισβήτητα, αυτό το σημαντικό έλλειμμα πιστωτικής χρηματοδότησης από τις κυπριακές τράπεζες αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό σε θεσμική ανικανότητα και αντικοινωνική συμπεριφορά, που αντικατοπτρίζεται στην απροθυμία και την αδυναμία των τραπεζιτών να αξιολογήσουν αρμοδίως και υπεύθυνα τις αιτήσεις δανείων, ειδικά στην αξιολόγηση της οικονομικής βιωσιμότητας των προτεινόμενων επενδυτικών σχεδίων.
Αντίστοιχα, καθώς τόσο η Κυπριακή κυβέρνηση όσο και οι τράπεζες υπολείπονται στη χρηματοδότηση και την υποστήριξη της αποτελεσματικής υλοποίησης αξιόλογων επενδυτικών σχεδίων, έχει προταθεί εδώ και καιρό από τον οικονομολόγο Σαββάκη Σαββίδη και αυτόν τον συγγραφέα να συσταθεί μια ανεξάρτητη τράπεζα ή φορέας χρηματοδότησης ανάπτυξης, στελεχωμένη με τεχνικούς εμπειρογνώμονες που θα επιφορτίζονται με την αξιολόγηση και τη χρηματοδότηση επενδυτικών σχεδίων μεγάλης κλίμακας.
Και, ειδικότερα, οι κυπριακές τράπεζες χρησιμοποιούν το μεγαλύτερο μέρος της άφθονης ρευστότητάς τους καταθέτοντας τα πλεονάζοντα αποθεματικά τους στην ΕΚΤ, για να «κερδίσουν» έσοδα από τόκους, που με τη σειρά τους συνέβαλαν στην ουσιαστική ώθηση των τραπεζικών κερδών σε ασυνήθιστα υψηλά επίπεδα.
Και με τέτοια υπερκέρδη που προέρχονται σε σημαντικό μέρος από μη παραγωγική δραστηριότητα και διανέμονται κυρίως σε ξένους μετόχους εκεί, σίγουρα υπάρχει περίπτωση επιβολής έκτακτου φόρου σε αυτά τα κέρδη και χρήσης των εσόδων για κοινωνικούς σκοπούς, όπως η επιδότηση τραπεζικών δανείων για νοικοκυριά χαμηλότερου εισοδήματος.
Επιπλέον, τα μεγάλα, συνεχόμενα πλεονάσματα του Ταμείου Κοινωνικής Ασφάλισης επενδύονται ως δάνεια προς την κεντρική κυβέρνηση. Αυτές οι επενδύσεις ουσιαστικά αποτελούν εργατικό κεφάλαιο και θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και για την κοινωνία, όπως για τη χρηματοδότηση της κατασκευής κατοικιών χαμηλότερου κόστους.
Τέλος, εάν η κυβέρνηση και οι τράπεζες μπορούν να παρακινηθούν από μέτρα πολιτικής να χρησιμοποιήσουν τους άφθονους χρηματοοικονομικούς τους πόρους πληρέστερα και παραγωγικά και να γίνουν όλο και πιο κοινωνικά προσανατολισμένοι, όχι μόνο θα είναι δυνατή η πολύ ταχύτερη οικονομική ανάπτυξη, αλλά ο πληθυσμός θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να βιώσει βελτιωμένη ευημερία και κοινωνικές συνθήκες.
Σημειωτέον, η Μάλτα, μια άλλη μικρή συγκρίσιμη χώρα της ΕΕ, έχει χρησιμοποιήσει τους οικονομικούς της πόρους πληρέστερα από την Κύπρο, διατηρώντας κρατικά ελλείμματα που ανέρχονται κατά μέσο όρο στο 3,5 τοις εκατό του ΑΕΠ τα τελευταία τρία χρόνια.
Ταυτόχρονα, η Μάλτα πέτυχε ετήσιους ρυθμούς αύξησης πραγματικού ΑΕΠ περίπου 6 τοις εκατό, διπλάσιο από αυτόν της Κύπρου, και έφερε το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στο 10 τοις εκατό πάνω από αυτό της Κύπρου. Επιπλέον, ο λόγος του δημόσιου χρέους της προς το ΑΕΠ διατηρήθηκε περίπου στο 50%.
