Της Φλώρας Αλεξάνδρου
Η κυπριακή κυβέρνηση συνεχίζει να δίνει προτεραιότητα στην εικόνα έναντι της ουσίας, βασιζόμενη σε συμβολικές χειρονομίες για να προτείνει πρόοδο ενώ προχωρά σε μια ανίχνευση για πραγματική μεταρρύθμιση στην ισότητα των φύλων. Τίποτα δεν το δείχνει καλύτερα από την απόφαση να θηλυκοποιηθούν μερικά φανάρια, μια μικρή οπτική αναβάθμιση που παρουσιάζεται ως μεγάλη κοινωνική πρόοδος.
Καλώς ήλθατε, λοιπόν, στη χρυσή εποχή της ισότητας των φύλων της Κύπρου, ένα φανάρι τη φορά.
Συγκινητικό επίτευγμα, πραγματικά. Ειδικά για το 44,5 τοις εκατό των γυναικών στην Κύπρο που το 2022 βίωσαν σωματική βία ή απειλές, σεξουαλική ή ψυχολογική βία από οικείο σύντροφο στη ζωή τους, οι 43 γυναίκες που δολοφονήθηκαν την τελευταία δεκαετία και το γεγονός ότι περίπου τρία στα τέσσερα θύματα ενδοοικογενειακής βίας είναι γυναίκες (76 τοις εκατό το 2022). Διότι, φυσικά, τίποτα δεν σταματάει έναν κακοποιό ή έναν δολοφόνο πιο γρήγορα από μια λαμπερή γυναικεία σιλουέτα σε έναν στύλο.
Οι γυναίκες στην Κύπρο αποτελούν το 60,9 τοις εκατό του εργατικού δυναμικού, αλλά το χάσμα στις αμοιβές μεταξύ των δύο φύλων εξακολουθεί να κυμαίνεται μεταξύ 9,7 και 12,2 τοις εκατό. Η Οδηγία της ΕΕ για τη Διαφάνεια των Μισθών, η οποία αναμένεται μέχρι τον Ιούνιο του 2026, μπορεί τελικά να αποκαλύψει τους πραγματικούς αριθμούς.
Και παρά την υπόσχεση του προέδρου για ένα υπουργικό συμβούλιο που θα αποτελείται από μισές γυναίκες, η πραγματικότητα επαναλαμβάνει το ίδιο μακροχρόνιο μοτίβο που παρατηρήθηκε σε κάθε προηγούμενη κυβέρνηση. Η συντριπτική πλειοψηφία των θέσεων υψηλού επιπέδου εξακολουθούν να κατέχονται από άνδρες. Η ισότητα, φαίνεται, είναι ευπρόσδεκτη παντού, εκτός από εκεί που οι άνδρες μπορεί να χάσουν τις καρέκλες τους.
Πράγμα που εγείρει το διαχρονικό ερώτημα: γιατί εξακολουθούν να εμπιστεύονται οι άντρες κάθε βασική θέση; Τα στερεότυπα εξακολουθούν να χαρακτηρίζουν τη διεκδικητικότητα ως ανδρικό χαρακτηριστικό και υποτιμούν οτιδήποτε σχετίζεται με τη θηλυκότητα, και αυτή η προκατάληψη, που ενισχύεται από την ιστορία και τη συνήθεια, συνεχίζει να υπαγορεύει ποιος κρίνεται κατάλληλος να ηγηθεί. Ίσως οι άντρες ξεχνούν ότι ο πρόγονός τους ο Αδάμ στάθηκε σιωπηλός μπροστά στο φίδι και, όταν ρωτήθηκε, κατηγόρησε την Εύα, ενώ εκείνη -που γεννήθηκε από το δικό του πλευρό- ανέλαβε την ευθύνη για την απόφασή της. Σήμερα, κοιτάζοντας ορισμένους υψηλόβαθμους άντρες, είναι δύσκολο να μην υποψιαστεί κανείς ότι αυτό που τους λείπει δεν είναι ένα πλευρό αλλά κάτι πολύ πιο ουσιαστικό: η αίσθηση.
Η απροθυμία να μοιραστεί η πραγματική εξουσία αντανακλάται επίσης στην ειρηνευτική διαδικασία της Κύπρου, όπου ο αποκλεισμός είναι εξίσου εδραιωμένος. Παρά τις δεκαετίες συζητήσεων για την ένταξη, οι γυναίκες απουσιάζουν από τις διαπραγματεύσεις υψηλού επιπέδου, παρόλο που το ψήφισμα 1325 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ ζητούσε από καιρό τη συμμετοχή τους και οι μελέτες δείχνουν ότι οι ειρηνευτικές συμφωνίες διαρκούν περισσότερο όταν εμπλέκονται γυναίκες.
Αλλού, χώρες με ισχυρά αρχεία ισότητας των φύλων, όπως η Φινλανδία και η Σουηδία, χρησιμοποιούν συμβολισμούς μόνο παράλληλα με την πραγματική πολιτική. Η Φινλανδία καταργεί εντελώς τα έμφυλα σήματα κυκλοφορίας και η Σουηδία πειραματίζεται με σήματα χωρίς αποκλεισμούς που συνδέονται με εθνικές εκστρατείες ή εκδηλώσεις Pride. Σε αυτές τις χώρες, τα σύμβολα ακολουθούν τη μεταρρύθμιση. δεν το αντικαθιστούν. Εκεί, σημειώνεται συγκεκριμένη πρόοδος όσον αφορά την πρόληψη, την ίση αμοιβή, την υποστήριξη της παιδικής μέριμνας και τη δικαστική μεταρρύθμιση.
Ωστόσο, ακόμη και με τις προόδους σε ολόκληρη την ΕΕ, η πραγματική ισότητα παραμένει μακρινή. Σύμφωνα με τον Δείκτη Ισότητας των Φύλων της ΕΕ 2024, η ισότητα των φύλων με τον τρέχοντα ρυθμό απέχει τουλάχιστον εξήντα χρόνια. Στην Κύπρο μπορεί να διαρκέσει ακόμη περισσότερο. Με βαθμολογία 60,9 στα 100, καταλαμβάνοντας την εικοστή θέση και 9,1 μονάδες κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ, η χώρα έχει βελτιωθεί μόνο κατά 0,2 μονάδες από πέρυσι.
Όλα αυτά δείχνουν ότι το θέμα δεν είναι ο συμβολισμός του φαναριού αλλά η νοοτροπία πίσω από αυτό. Μια κυβέρνηση δεν μπορεί να παρουσιάσει μεγαλύτερη άδεια μητρότητας ή πατρότητας ή τον διορισμό της πρώτης γυναίκας μόνιμου γραμματέα του υπουργείου Εξωτερικών το 2025, ως μεγάλα βήματα προς την ισότητα. Ένα χελιδόνι δεν κάνει καλοκαίρι, και ένας σκηνοθέτης δεν κάνει πρόοδο.
Η επιτελεστική λάμψη ενός φαναριού δεν μπορεί να μας σώσει από ένα σύστημα που κρατά τις γυναίκες «ορατές» και με ασφάλεια μακριά από το δρόμο. Η πραγματική ισότητα χρειάζεται νομική μεταρρύθμιση, οικονομική ενδυνάμωση και κοινωνική αλλαγή – μέτρα που πραγματικά επιταχύνουν την ισότητα των φύλων. Και αυτή η συζήτηση πρέπει να φτάσει σε κάθε δημόσια πλατφόρμα, όχι μόνο στην Ημέρα της Γυναίκας, εκείνη τη σύντομη ετήσια στιγμή που οι άντρες θυμούνται ότι υπάρχουν γυναίκες πριν επιστρέψουν στα πάνελ που απευθύνονται αποκλειστικά σε άνδρες για την ισότητα.
