Τι μπορείτε να πείτε για ένα γλυπτό πάγου βάρους επτά τόνων και έξι μέτρων στη μέση της αιγυπτιακής ερήμου; Η απάντηση είναι «Τίποτα», ή τουλάχιστον δεν έχει σημασία. Η εικόνα είναι τόσο εξωφρενική – επτά τόνοι πάγου, βυθισμένοι ανάμεσα σε καυτή άμμο – δεν χρειάζεται κανένα πλαίσιο, καμία εξήγηση. Η ιστορία γράφει μόνη της.
Τούτου λεχθέντος, είναι ακόμα λίγο περίεργο να συναντάς την Elena Tengri, την 27χρονη Σιβηρία καλλιτέχνη πίσω από το «Ashes of the Cold», τον τίτλο του προαναφερθέντος έργου τέχνης. Θα περίμενες ότι ο συγγραφέας μιας τέτοιας μεγαλειώδους χειρονομίας θα ήταν έγκυρος, ίσως λίγο επιδεικτική – αλλά η Έλενα είναι σεμνή και χαρούμενη και απίστευτα καλοσυνάτη.
Συναντιόμαστε στο Pieto στην παλιά Λευκωσία, ένα άνετο μέρος γεμάτο μαξιλάρια και χαριτωμένα είδη. είναι εμφανώς ευχαριστημένη. Η διακόσμηση εσωτερικών χώρων είναι ένα από τα πάθη της, αν και αυτή τη στιγμή –ακολουθεί μια αρκετά κυκλική διαδρομή– σπουδάζει Κινούμενα σχέδια στην Κυπριακή Ακαδημία Τέχνης στη Λεμεσό. Είναι επίσης μια ασυνήθιστα ζεστή μέρα, 30 βαθμούς στα τέλη Οκτωβρίου – και αυτό είναι επίσης σχετικό, καθώς το «Στάχτες» είναι ρητά ένα έργο για την κλιματική αλλαγή.
Η κατασκευή του γλυπτού και το περιβάλλον του με την έντονη ζέστη της ερήμου, ήταν μόνο το ήμισυ του έργου. Το άλλο μισό –και το μόνο που μένει, τώρα που τελείωσε– το έβλεπε (και το γύριζε) να λιώνει, μια διαδικασία που κράτησε περίπου 60 ώρες: «Μια έντονη υπενθύμιση ότι το κρύο που κάποτε θεωρούσαμε αιώνιο μπορεί να εξαφανιστεί σχεδόν αμέσως κάτω από την πίεση της ζέστης», όπως λέει στον ιστότοπο της Έλενα.
Το θέμα την χτυπά με πολύ ιδιαίτερο τρόπο, καθώς κατάγεται από τη Δημοκρατία της Σάχα (επίσης γνωστή ως Yakutia), ένα από τα πιο κρύα μέρη του κόσμου - μια τεράστια έκταση άγριας φύσης με πληθυσμό περίπου ένα εκατομμύριο (περίπου το ίδιο με την Κύπρο) σε μια έκταση τριών εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων, διπλάσια από τη Γαλλία, την Ισπανία, τη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο μαζί. «Δεν νομίζω ότι υπάρχει ούτε ένα άτομο που έχει ανακαλύψει όλα τα μέρη», λέει η Έλενα με τα τονισμένα αγγλικά της, «καθώς είναι κυρίως δάσος».
Η Sakha σιγοβράζει στο βάθος καθώς πίνουμε ποτά (τσάι για εκείνη, λεμονάδα για μένα). Το έδαφος εκεί είναι ως επί το πλείστον μόνιμος παγετός – Το Γιακούτσκ, η γενέτειρά της, είναι γνωστή ως «πόλη στα ξυλοπόδαρα», όλα χτισμένα σε ένα στεγανό από τσιμεντένιες κολώνες – και ο μόνιμος πάγος λιώνει καθώς η Γη θερμαίνεται, απελευθερώνοντας μεθάνιο και χειροτερεύει τα πράγματα. Αλλά ο Σάκχα είναι επίσης ο τόπος της παιδικής ηλικίας της Έλενας, ξυπνώντας μνήμες από παγωμένους χειμώνες, ζεστά, σύντομα καλοκαίρια και εκδρομές στο δάσος για να μαζέψει μανιτάρια και μούρα.
Έφυγε στα 14, μετακομίζοντας στο σπίτι της γιαγιάς της έξω από τη Μόσχα. Οι γονείς της είχαν ήδη χωρίσει, αν και παραμένει κοντά και στους δύο. Ο μπαμπάς της Έλενας ασχολείται με την πληροφορική και ταξιδεύει πολύ: «Είναι επιχειρηματίας», εξηγεί γελώντας. «Με έκανε [πάντα] να πω «επιχειρηματίας» – όπως, συνήθως έλεγα «επιχειρηματίας», αλλά είναι επιχειρηματίας!».
Είναι κάτι σαν οικογενειακό αστείο ότι η μικρότερη αδερφή της Έλενα (που σπουδάζει αυτή τη στιγμή στο Cornell) μοιάζει περισσότερο με τον μπαμπά τους, ενώ η Έλενα κληρονόμησε περισσότερο από την ονειρική δημιουργικότητα της μαμάς τους. Δεν είναι, παραδέχεται, ένα ιδιαίτερα πιεστικό άτομο. Η δύναμή της έγκειται περισσότερο στο να είναι «προστατευτική» - μια δύναμη της μητέρας της Γης - να αγκαλιάζει αυτούς που αγαπά (είτε είναι άνθρωποι είτε έργα τέχνης) σε μια θωρακική αγκαλιά.
Της αρέσουν οι άνετες γωνιές όπως ο Pieto και η «εύκολη» ζωή της Κύπρου. Της αρέσει απόλυτα να βρίσκεται στη Φύση, σχεδόν πνευματικά – και πράγματι «Tengrism» είναι συμπτωματικά το όνομα της εγγενούς θρησκείας στο Sakha, ένας τύπος ανιμισμού που εντοπίζει πνεύματα στον κόσμο γύρω μας.
«Όταν ζεις σε τέτοια μέρη, κάπως νιώθεις κάτι», σκέφτεται η Έλενα, σκεπτόμενη τη δασωμένη πατρίδα της. "Μερικές φορές απλά ακούς ήχους και λες "Τι είναι;". Δεν είναι ζώο, είναι απλώς κάτι πολύ ωραίο και όμορφο – όπως, δεν ξέρω, κάποιο είδος ξωτικών!… Είναι εκπληκτικό συναίσθημα, όταν απλά μένεις στη Φύση και νιώθεις μια ροή κάτι να περνά μέσα από σένα.
Ως παιδί, ζωγράφιζε πάντα, «αλλά δεν την έπαιρναν ποτέ στα σοβαρά». Το ρωσικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι λίγο περίεργο, καθώς προφανώς είναι προσανατολισμένο σε παιδιά θαύματα. «Μπορείς να πας σε μουσική σχολή ή σχολή τέχνης μόνο όταν είσαι 6-7 ετών», δηλαδή όταν ξεκινάς το δημοτικό σχολείο ούτως ή άλλως. μετά από αυτό, είσαι πολύ μεγάλος. Η Έλενα έχασε αυτό το παράθυρο – και έχει περάσει μεγάλο μέρος της ζωής της προσπαθώντας να βρει κάποια διέξοδο για το εκ φύσεως ευφάνταστο ταμπεραμέντο της.
Δεν ήταν σε κατάθλιψη, απλά ήταν λίγο χαμένη. "Τα πήγαινα καλά ως παιδί. Είχα πολλούς φίλους, πάντα αστειευόμουν - αλλά μέσα μου έλεγα: "Τι κάνω στη ζωή; Ποιος είναι ο σκοπός μου;".
Οι γονείς της πρότειναν το Μάρκετινγκ, το οποίο «συνδυάζει τις επιχειρήσεις και τη δημιουργικότητα». Το έκανε, αλλά δεν ήταν για εκείνη: «Δεν μπορούσα να κάνω οικονομικά, έλεγα «Όχι, αυτό με σκοτώνει». Ο πατέρας της μετακόμισε στη Silicon Valley και ακολούθησαν οι κόρες - η Έλενα για να σπουδάσει φωτογραφία στο California College of the Arts στο Σαν Φρανσίσκο. "Αλλά δεν ήταν πραγματικά εύκολο να είσαι στις ΗΠΑ. Έχουν μια εντελώς διαφορετική κουλτούρα."
Η ζωή της μεγάλης πόλης δεν συμφωνούσε πραγματικά μαζί της (το Γιακούτσκ είναι περίπου όσο η Λευκωσία). "Είχα παλέψει με το άγχος εκεί. Επειδή στην Αμερική υπάρχουν τόσοι πολλοί άνθρωποι που είναι - δεν ξέρω, δεν είναι πραγματικά επικίνδυνος, αλλά η αίσθηση των πάντων μαζί απλά σε αγχώνει. Νιώθεις μερικές φορές ότι κινδυνεύεις, επειδή υπάρχουν άνθρωποι που έχουν όπλα και κάποιοι τρελοί."
Το μάθημα δεν ήταν ακριβώς αυτό που περίμενε. η καθημερινή μετακίνηση την κούρασε. Το σώμα της ξέσπασε σε αλλεργική αντίδραση, «απαντώντας σε όλο αυτό το άγχος που είχα». Και υπάρχει και κάτι άλλο - επειδή η Έλενα έχει μια κόρη και, παρόλο που δεν λέει αν το παιδί ήταν στην Καλιφόρνια μαζί της, το βάρος της μητρότητας σίγουρα πρόσθεσε στις ανησυχίες της.
«Την ίδια στιγμή, συνέβη ο πόλεμος [στην Ουκρανία]».
Αυτό, από πολλές απόψεις, ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι - "γιατί στην Αμερική σε πίεσαν πραγματικά σε αυτό. Όπως, "Είσαι Ρώσος. Ξέρεις τι συμβαίνει; Τι κάνει η χώρα σου;"
Αυτό είναι ένα εντελώς άλλο θέμα, η σχέση της Έλενας με τη Ρωσία. Επέστρεψε στη Μόσχα για να αρχίσει να «θεραπεύει», λέει – αλλά ήξερε επίσης ότι δεν μπορούσε να μείνει, το κλίμα ήταν απλώς πολύ καταπιεστικό. όλα ήταν (και είναι) λογοκριμένα. «Ακόμα με κάνει να δακρύζω», το ζήτημα της πολιτικής στη Ρωσία – η απογοήτευση, η αίσθηση του να είσαι ανίσχυρος, ως άνθρωπος και ιδιαίτερα ως καλλιτέχνης. «Είχα ιδέες να δημιουργήσω κάτι πολιτικό – αλλά φοβόμουν τόσο πολύ. Επειδή ήμουν μαμά, στη Ρωσία, μόνη…»
Αντ 'αυτού, κατέληξε να επανασυνδεθεί με την κληρονομιά της Sakha - αν και όχι ακόμα, υπήρχε μια ακόμη κίνηση να κάνει. Ο μπαμπάς της πρότεινε την Κύπρο, ένα «εύκολο μέρος» με καλά σχολεία και μεγάλη ρωσική κοινότητα.
Η Έλενα έφτασε πριν από ένα χρόνο, ακριβώς στην ώρα του καλοκαιριού – και το πιο διασκεδαστικό μέρος της συνέντευξής μας είναι ίσως ότι μια γυναίκα από την πιο κρύα πόλη του πλανήτη (οι χειμερινές θερμοκρασίες στο Γιακούτσκ πέφτουν τακτικά στους -40 βαθμούς Κελσίου) είναι πολύ πιο χαλαρή για το Κυπριακό καλοκαίρι από τον μέσο Κύπριο:
«Δεν είναι τόσο ζεστό, στην πραγματικότητα», παρατηρεί με ίσιο πρόσωπο. «Νομίζω ότι είναι πολύ ωραίο». Λαχανίζει με απροκάλυπτη έκπληξη: "Η θάλασσα είναι τόσο ζεστή το καλοκαίρι. Είναι σαν, πώς είναι ακόμη δυνατόν; Τόσο ζεστή!".
Η Λεμεσός συμφωνεί μαζί της περισσότερο από ποτέ το Σαν Φρανσίσκο. "Έχεις μια θάλασσα εδώ, έχεις ένα πανεπιστήμιο εδώ. Απλώς έχεις αυτό το είδος χαλαρής ατμόσφαιρας - αλλά, ταυτόχρονα, είναι δυνατό να χτίσεις κάτι."
Αυτό το «κάτι» αποδείχθηκε το «Ashes of the Cold», εμπνευσμένο από τον Άγγλο καλλιτέχνη Andy Goldsworthy (που ειδικεύεται στη λεγόμενη «land art») αλλά και τον θρύλο των Sakha του «Bull of Cold», του οποίου η ανάσα φέρνει τον χειμώνα στον κόσμο. Το αρχικό σχέδιο της Έλενας ήταν να σμιλέψει έναν ολόκληρο ταύρο από πάγο – αλλά το σχέδιο άλλαξε αργότερα σε ένα ζευγάρι κέρατα, το καθένα να λεπταίνει σε μια λεπτή άκρη.
Η κλίμακα του έργου άλλαξε επίσης – για το οποίο πιστώνει την οικογένειά της, που φαίνεται να είναι και οι μεγαλύτερες μαζορέτες της. (Η χρηματοδότηση για το «Στάχτες», περίπου 20.000 ευρώ, προήλθε από έναν συνδυασμό οικογενειακής υποστήριξης και αποταμιεύσεων της ίδιας της Έλενα.) «Μου είπαν, «Σκέφτεσαι πολύ μικρή», θυμάται, «Πρέπει να μεγαλώσεις. Κάντε το τεράστιο! Έκπληξη σε όλους!»… «Άνοιξε τα φτερά σου», είπαν».
Ποιος είπε;
"Όλοι τους. Η αδερφή μου, η μαμά μου, ο μπαμπάς μου, ακόμα και η κόρη μου. Είναι όλοι πιεστικοί εκτός από εμένα, νομίζω!" Η Έλενα γελάει. "Μου είπαν, "Διάλεξες αυτό το όνειρο, διάλεξες αυτό το μονοπάτι. Ξεκίνα λοιπόν να σκέφτεσαι ως καλλιτέχνης. Μην ντρέπεσαι, μην είσαι μικρός - πρέπει να είσαι καλλιτέχνης!"… Τους αγαπώ τόσο πολύ."
Μια εβδομάδα με έναν δάσκαλο γλυπτικής πάγου πίσω στο Γιακούτσκ βοήθησε να επικεντρωθεί το μυαλό της - αλλά επίσης κατέστησε σαφές ότι τα κομμάτια πάγου μπορεί να είναι προβληματικά σε ένα ζεστό μέρος: θα γίνονταν ασταθή και θα μπορούσαν να ανατραπούν και να σκοτώσουν κάποιον. Εξάλλου, «είχαμε τεράστιο πρόβλημα να βρούμε συμπαγή κομμάτια πάγου στην Αίγυπτο. Δεν τον έχουν».
Αντίθετα, αποφάσισε να πειραματιστεί με θρυμματισμένο πάγο: «Τον θρυμμάτισα ακόμα περισσότερο – με το μπλέντερ, απλώς το έσπασα σε μικρότερα κομμάτια – και άρχισε να κολλάει πολύ καλά». Συσκευασμένο μαζί, λειτούργησε σαν κόλλα. Βρήκε επίσης το New Level Agency («απλώς κάνοντας περιήγηση στο Google»), μια εταιρεία διαχείρισης εκδηλώσεων στην Αίγυπτο που ήταν ανεκτίμητης αξίας όσον αφορά την απόκτηση αδειών και την επιμελητεία γενικά. Και φυσικά αγόρασε πολύ και πολύ πάγο – πακέτο μετά από πακέτο, επτά τόνους μάλιστα.
Τελικά, το μάθημα της ιστορίας φαίνεται να είναι αυτό. Μια ιδέα μπορεί να είναι εντελώς τρελή – επτά τόνοι πάγου στη μέση της ερήμου, ας πούμε – αλλά αν κάποιος έχει το θράσος να τη συλλάβει και την πειθαρχία να βάλει τα κομμάτια στη θέση τους, η πραγματική εκτέλεση της ιδέας είναι εκπληκτικά απλή.
Η Έλενα έφτιαξε μια φόρμα από χαρτόνι και μέταλλο που μπορούσε να σπάσει σε κομμάτια. Μόλις στην Αίγυπτο, χρειάστηκαν περίπου 50 λεπτά για να συναρμολογηθεί η φόρμα, στη συνέχεια μια ώρα για να τη συσκευάσουμε με πάγο, που έφερε το φορτηγό στην τοποθεσία της ερήμου – και αυτό, λίγο πολύ, ήταν. (Όχι εντελώς, επειδή υπήρχαν στην πραγματικότητα δύο τοποθεσίες, αλλά δεν αλλάζει το νόημα.) Το μόνο που έμεινε ήταν να κινηματογραφήσουμε το πράγμα που λιώνει, ως ένα είδος ποιητικής μεταφοράς για τη δική μας ανήμπορη παροδικότητα απέναντι στις φυσικές δυνάμεις.
«Νομίζω ότι έγινε πολύ όμορφο», λέει η καλλιτέχνις, πίνοντας τσάι στην παλιά Λευκωσία – και φυσικά η εφήμερη φύση της την κάνει ακόμα πιο όμορφη, αν και δεν της αφήνει πολλά να δείξει (μόνο ένα παράξενα συγκλονιστικό βίντεο ενός λεπτού). «Χρειάζομαι περισσότερα έργα», παραδέχεται η Έλενα Τέγκρη - αλλά προς το παρόν τα πάει καλά, αφιερώνει χρόνο για να «σκεφτεί και να προβληματιστεί» και να απολαύσει τη ζωή στο νησί.
Θα νόμιζες ότι θα ήταν αγχωμένη, επειδή ήταν μονογονέας (και φυσικά ανήσυχο άτομο) χωρίς ουσιαστικό σύστημα υποστήριξης, ενώ έκανε επίσης ελεύθερη εργασία και πήγαινε στο μάθημα τέσσερις ημέρες την εβδομάδα – αλλά «η ζωή στην Κύπρο είναι πραγματικά εύκολη», λέει. «Απλώς πάρτε το χρόνο σας, καθίστε, πιείτε καφέ και περιμένετε… Αυτό είναι κάτι που μου αρέσει πολύ».
Για να μην αναφέρουμε τη "στάση σας απέναντι στα προϊόντα", προσθέτει απροσδόκητα. «Μου αρέσει το πώς οι άνθρωποι εδώ σέβονται πραγματικά μια καλή ντομάτα… Καταλαβαίνω τώρα τι είναι μια καλή ντομάτα».
Ουσιαστικά, η εποχή της ντομάτας τελείωσε, σημειώνω άσεμνα. Τίποτα καλό μέχρι το επόμενο καλοκαίρι.
«Είναι εντάξει», απαντά, χαμογελώντας απαλά. «Είμαι από το πιο βόρειο τμήμα της Ρωσίας, που δεν έχει τα ωραιότερα προϊόντα… Οι άνθρωποι εδώ είναι πραγματικά συνδεδεμένοι με το έδαφος. Μου αρέσει τόσο πολύ».
Σχεδόν καιρός να πάω - αλλά πρέπει να αναρωτηθώ. Έχει δει πολλά στα 27 της χρόνια, από την ημι-αγροτική ζωή σε μια από τις πιο απομακρυσμένες περιοχές του κόσμου μέχρι την «πραγματικά πλούσια πλευρά του Σαν Φρανσίσκο», τους αδερφούς τεχνολογίας και τους επενδυτές με τους οποίους δούλευε ο πατέρας της. Τι είδους τρόπος ζωής την αρέσει προσωπικά;
«Τα δικά μου», απαντά η Έλενα. "Μόνο με τη δική μου ροή. Δεν χρειάζομαι πολλά πράγματα, αλλά θέλω να ξοδέψω ό,τι έχω σε κάτι που θέλω να κάνω. Όπως, τη δική μου συμφωνία... Αυτή η αίσθηση όταν χτίζεις κάτι και πετυχαίνεις κάτι - είναι σαν την ευτυχία στη ζωή σου." Πάγος στην έρημο; Γιατί όχι;
