Ένας τεράστιος όγκος πληροφοριών δεν σημαίνει απαραίτητα πιο αξιόπιστες πληροφορίες, γράφει ο Τζέιμς Ρότζερς, πρώην ανταποκριτής του BBC που είχε δημοσιεύσεις στη Γάζα, τη Μόσχα και τις Βρυξέλλες
Στις 10 Δεκεμβρίου, το έτος 2025 έφτασε σε ένα δολοφονικό ορόσημο. Το 2024, η Επιτροπή Προστασίας των Δημοσιογράφων (CPJ) είχε καταγράψει 126 νεκρούς δημοσιογράφους και εργαζόμενους στα μέσα ενημέρωσης, τον υψηλότερο αριθμό από τότε που το CPJ άρχισε να κρατά αρχεία το 1992. Το 2025, ο αριθμός αντιστοιχίστηκε με τρεις εβδομάδες του χρόνου που απομένουν ακόμη.
Μια εθνικότητα, η Παλαιστίνια, έχει πληρώσει μακράν το υψηλότερο τίμημα. «Το Ισραήλ έχει σκοτώσει σχεδόν 250 δημοσιογράφους από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος Ισραήλ-Γάζας το 2023», ανέφερε το CPJ.
Τι σημαίνει αυτό για την κατανόηση του κοινού για έναν κόσμο όπου οι διεθνείς υποθέσεις κυριαρχούνται από τον πόλεμο, την κλιματική κρίση και την απρόβλεπτη πολιτική;
Ήδη από τα πρώτα χρόνια των ΗΠΑ και μέσω των ευρωπαϊκών επαναστάσεων του 19ου αιώνα, η ενημέρωση και η ελευθερία έχουν συνδεθεί. Το 1787, ο Τόμας Τζέφερσον έγραφε: «Αν ήταν σε μένα να αποφασίσω αν θα έπρεπε να έχουμε μια κυβέρνηση χωρίς εφημερίδες ή εφημερίδες χωρίς κυβέρνηση, δεν θα διστάσω ούτε στιγμή να προτιμήσω τη δεύτερη».
Σήμερα, έχουμε πρόσβαση σε περισσότερα μέσα από οποιαδήποτε άλλη στιγμή στην ανθρώπινη ιστορία. Αλλά αυτός ο τεράστιος όγκος πληροφοριών δεν σημαίνει απαραίτητα πιο αξιόπιστες πληροφορίες. Οι κυβερνήσεις και οι εταιρείες τεχνολογίας που προσπαθούν να ελέγξουν το μήνυμα συχνά πετυχαίνουν.
Το Ισραήλ απαγόρευσε την είσοδο στη Γάζα σε διεθνείς δημοσιογράφους. Οι Παλαιστίνιοι δημοσιογράφοι συνεχίζουν, με μεγάλο κίνδυνο, να αναφέρουν από την επικράτεια. Η Ρωσία, εν τω μεταξύ, έχει θέσει περιορισμούς στην αναφορά της «ειδικής στρατιωτικής της επιχείρησης» –με μια λέξη, πολέμου– στην Ουκρανία.
Πριν από μια γενιά, όταν το CPJ άρχισε να διατηρεί για πρώτη φορά δεδομένα για τους θανάτους δημοσιογράφων, ήταν διαφορετικά. Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου επέτρεψαν στους διεθνείς οργανισμούς μέσων ενημέρωσης την ελευθερία να εργαστούν όσο ποτέ άλλοτε στο πρώην σοβιετικό μπλοκ.
Καθώς αυτές οι χώρες αγκάλιασαν την πολιτική αλλαγή, ενθάρρυναν τα ελεύθερα μέσα ενημέρωσης να ανθίσουν στις νέες κοινωνίες τους. Είναι αλήθεια ότι αυτά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης επηρεάζονταν συχνά από πολιτικά και επιχειρηματικά συμφέροντα – τα μέσα ενημέρωσης συχνά επηρεάζονται. Αλλά υπήρχε πλουραλισμός εκεί όπου προηγουμένως υπήρχε μόνο η γραμμή του κόμματος.
Η δεκαετία του 1990, αν και ήταν ατελής ως εποχή ελευθερίας του Τύπου, ήταν καλύτερη από ό,τι ακολούθησε έκτοτε. Όπως υποστήριξε πειστικά ο ακαδημαϊκός των μέσων ενημέρωσης και πρώην ξένος ανταποκριτής Peter Greste, ο απόηχος της 11ης Σεπτεμβρίου περιελάμβανε την επέκταση της κρατικής εξουσίας «στον έλεγχο των πληροφοριών και των ιδεών. Το έκαναν χαλαρώνοντας τους ορισμούς του τι συνιστά «τρομοκρατία» και «εθνική ασφάλεια».
Τα λόγια του Γκρέστε ήταν ενημερωμένα από το τίμημα που είχε πληρώσει για τη δική του δημοσιογραφία. Στα τέλη του 2013, μαζί με δύο συναδέλφους του, τον Mohamed Fadel Fahmy και τον Baher Mohammad, κρατήθηκε στην Αίγυπτο με την κατηγορία της τρομοκρατίας. Πέρασε 400 μέρες στη φυλακή. Οι κατηγορίες προέκυψαν από το γεγονός ότι είχε μιλήσει με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους ως μέρος του ρεπορτάζ του.
«Πώς αναφέρετε με ακρίβεια και δίκαια τον συνεχιζόμενο πολιτικό αγώνα της Αιγύπτου χωρίς να μιλήσετε με όλους τους εμπλεκόμενους;» έγραφε τότε.
Δεν είναι νέο ότι οι κυβερνήσεις επιδιώκουν να ελέγξουν τα μέσα ενημέρωσης. Το νέο είναι ότι οι ΗΠΑ είναι τόσο περήφανα ανάμεσά τους. Ο Τζέφερσον μάλλον δεν θα ήθελε αυτό που κάνει η σημερινή κυβέρνηση των ΗΠΑ, ειδικά η πρόσφατη πολιτική της να περιορίζει την πρόσβαση στο Πεντάγωνο για τους δημοσιογράφους που αρνούνται οι ίδιοι τους περιορισμούς στις αναφορές τους.
Τα λόγια που ακολουθούν τη συζήτηση του Τζέφερσον για τα σχετικά πλεονεκτήματα των κυβερνήσεων και των εφημερίδων θυμούνται λιγότερο: «Αλλά θα έπρεπε να εννοώ ότι κάθε άνθρωπος πρέπει να λαμβάνει αυτά τα έγγραφα και να μπορεί να τα διαβάζει».
Πέρα από την ξεπερασμένη έμφυλη γλώσσα, αυτό είναι σήμερα το πρόβλημα. Γιατί ενώ έχουμε όλο και περισσότερα μέσα ενημέρωσης, έχουμε πολύ λιγότερη ελευθερία των μέσων ενημέρωσης.
Στην εποχή των μέσων μαζικής ενημέρωσης, οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί ελέγχουν σε μεγάλο βαθμό τα μέσα διανομής. Σήμερα, οι εταιρείες τεχνολογίας πρωτοστατούν. Δεν λαμβάνουν όλοι τα «χαρτιά». Όπου δεν λογοκρίνονται επίσημα, είναι πιο δύσκολο να βρεθούν - και κοστίζουν χρήματα, σε αντίθεση με το περιεχόμενο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Οι αλγόριθμοι μπορούν να προσαρμοστούν για να μας δίνουν περισσότερα βίντεο με γάτες και λιγότερες ερωτήσεις. Οι κυβερνήσεις και οι εγκληματίες θέτουν σωματικούς περιορισμούς, έως και θάνατο, στην εργασία των δημοσιογράφων. Οι ισχυροί πολιτικοί χρησιμοποιούν νομικές ενέργειες –ή την απειλή τους– για να φιμώσουν τους αξιόπιστους ειδησεογραφικούς οργανισμούς.
Στην προηγούμενη καριέρα μου ως διεθνής ανταποκριτής, είχα αναφερθεί στους πολέμους στην πρώην Σοβιετική Ένωση και στη Μέση Ανατολή. Τις δεκαετίες του 1990 και του 2000, οι δημοσιογράφοι συχνά περιορίζονταν από τις κυβερνήσεις που δεν ήθελαν να αναφέρονται κακές ειδήσεις – αλλά σπάνια απλώς απαγορεύονταν, όπως φαίνεται να γίνεται όλο και περισσότερο τώρα.
Στη Γάζα και στη Ρωσία, οι διεθνείς δημοσιογράφοι δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε μέρη που χρειάζονται για να πουν την ιστορία. Και στις δύο περιπτώσεις, θαρραλέοι ρεπόρτερ από αυτές τις χώρες διατρέχουν κίνδυνο, ακόμη και θάνατο, για να προσπαθήσουν να πουν στον κόσμο τι συμβαίνει.
Οι περιορισμοί που τίθενται σήμερα στους δημοσιογράφους μπορεί να σημαίνουν ότι οι κυβερνήσεις φαίνεται να κερδίζουν αυτή τη στιγμή. Η επιθυμία τους να ελέγχουν επιβεβαιώνει τη δύναμη να αμφισβητήσουν ότι η δημοσιογραφία εξακολουθεί να κατέχει.
