Σε ποιους είναι αφιερωμένοι οι δρόμοι της Κύπρου;

Το 1960, η κυβέρνηση της νεοσύστατης Κυπριακής Δημοκρατίας έστειλε εγκύκλιο στους δήμους με ονομαστικό κατάλογο. Αυτοί ήταν αγωνιστές της ΕΟΚΑ που πέθαναν πολεμώντας την Αγγλοκρατία στην Κύπρο. Ωστόσο, δύο πολύ σημαντικά ονόματα έλειπαν από τη λίστα.

Τα ονόματα από την εγκύκλιο έπρεπε να χρησιμοποιηθούν κατά τη μετονομασία ή την ονομασία οδών σε κατοικημένες περιοχές. Κατά ειρωνικό τρόπο, τα δύο ονόματα που γίνονται πιο συχνά τοπωνύμια στην Κύπρο δεν ήταν σε αυτή τη λίστα. Αφού και τα δύο ιστορικά πρόσωπα ζούσαν ακόμη.

Μιλάμε για τον Πρόεδρο Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και τον Στρατηγό Γεώργιο Γρίβα Διγενή. Σήμερα, είναι αυτά τα δύο ονόματα που συναντάμε συχνότερα στον χάρτη του νησιού, οι κεντρικές λεωφόροι και οι δρόμοι όλων των οικισμών ονομάζονται προς τιμήν τους.

Με εγκύκλιό τους οι αρχές έστειλαν σαφές μήνυμα για τη διαμόρφωση κυπριακής ταυτότητας γύρω από τον αγώνα για ελευθερία από τους αποικιοκράτες. Το θέμα της κυπριακής τοπωνυμίας μελετά η 52χρονη ερευνήτρια Στέλλα Φεοχάρους. Σύμφωνα με αυτήν, η Κύπρος είναι μια χώρα με σύνθετο παρελθόν, επομένως δεν θα βρείτε τοπωνύμια όπως το Rose Alley ή η Baker Street. Το 2018, η Στέλλα Θεοχάρους άρχισε να ερευνά ονόματα δρόμων στην Κύπρο, με επίκεντρο τη Λευκωσία.

«Όλα τα σημαντικά γεγονότα γίνονται στην πρωτεύουσα. Εδώ οι κυβερνώντες παίρνουν αποφάσεις και ασχολούνται με την πολιτική», εξηγεί. «Τα μεταβαλλόμενα ονόματα των δρόμων της Λευκωσίας, η ικανότητά της να επεκτείνεται μόνο προς τρεις κατευθύνσεις (λόγω της κατοχής του βόρειου μισού της πόλης. - σημείωση VK), τα πολλά αδιέξοδα - όλα αυτά αντικατοπτρίζουν τη μοναδική κατάσταση της πρωτεύουσας », λέει ο επιστήμονας.

Κατά τη διάρκεια της έρευνάς της, η Στέλλα πέρασε εβδομάδες σε σκονισμένα υπόγεια και αρχεία χωρίς παράθυρα. Υπό την καθοδήγηση του διάσημου Ισραηλινού καθηγητή πολιτιστικής γεωγραφίας, Maoz Azaryahu, επισκέφτηκε τα Βρετανικά Εθνικά Αρχεία και την Εθνική Βιβλιοθήκη της Σκωτίας στο Εδιμβούργο και διάβασε αμέτρητα βιβλία γραμμένα από αρχαίους περιηγητές για την Κύπρο.

Στα αρχεία του δήμου Λευκωσίας, βρήκε αρχεία των πρώτων ημερών αυτής της τοπικής αυτοδιοίκησης το 1882, όταν οι Βρετανοί διόρισαν τον Χριστόδουλο Σεβέρη ως πρώτο δήμαρχο της πόλης. Στα αρχεία του Τμήματος Κτηματογράφησης, η Στέλλα ανακάλυψε κτηματολογικά σχέδια του 1915, τα οποία πίστευαν ότι είχαν χαθεί.

Αναζητώντας μοτίβα στα ονόματα των δρόμων μας, χτένισε χιλιάδες ξεχασμένα έγγραφα: αρχεία, χάρτες, φωτογραφίες, αποκόμματα εφημερίδων, επίσημα διατάγματα και πρακτικά συναντήσεων που έγιναν πριν από εκατό και πλέον χρόνια. Κατά τη βρετανική εποχή, τα νέα ονόματα των δρόμων έπρεπε να εγκριθούν από τον Ύπατο Αρμοστή, αλλά την ευθύνη για την ονομασία ή τη μετονομασία των δρόμων είχαν πάντα τα δημοτικά συμβούλια κάθε πόλης.

«Έθεσα στον εαυτό μου ένα δύσκολο έργο», χαμογελάει. – Στη Λεμεσό, από το 1911 τηρείται πλήρες μητρώο ονομάτων οδών. Αλλά πουθενά στη Λευκωσία δεν υπάρχει πλήρες μητρώο ονομάτων και μετονομασιών δρόμων εδώ και δεκαετίες».

Το 1960 δόθηκε στα δημοτικά συμβούλια κατάλογος μελών της ΕΟΚΑ από τον οποίο μπορούσαν να επιλέξουν ονόματα για να ονομάσουν δρόμους. «Αυτή ήταν μια άκρως πολιτική πράξη και το μήνυμα ήταν σαφές: θα τιμήσουμε τη μνήμη όσων θυσιάστηκαν για τον σκοπό μας και όλοι θα αναγκάζονται να χρησιμοποιούν τα ονόματά τους κάθε μέρα. Κάθε φορά που γράφετε μια διεύθυνση σε έναν φάκελο, θα τιμάτε τους πεσόντες μας», εξηγεί η Στέλλα.

Οι δρόμοι που ονομάστηκαν από εξέχουσες βρετανικές προσωπικότητες ή μονάρχες έχουν μετονομαστεί. Η οδός Edward VII έγινε οδός Μάρκος Δράκος, η λεωφόρος Winston Churchill έγινε οδός Κυριάκος Μάκης, η οδός Queen Elizabeth II μετονομάστηκε σε οδός Michael Karaolis και η Queen Mary σε οδός Ανδρέας Δημητρίου.

«Όποτε υπάρχει αλλαγή ταυτότητας, αλλάζουν τα ονόματα των δρόμων μας», εξηγεί η Στέλλα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το όνομα της Πλατείας Ελευθερίας. Η πλατεία έλαβε το όνομά της το 1975 ως αποτέλεσμα δημοψηφίσματος. Πριν από αυτό ονομαζόταν πλατεία του Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος ουσιαστικά άσκησε δικτατορικές εξουσίες στην Ελλάδα από το 1936 μέχρι τον θάνατό του το 1941. «Η μετονομασία ήταν μια πράξη αντίστασης, ένα νέο όραμα. Ο κόσμος έχει μιλήσει ξεκάθαρα: «Δεν θέλουμε πια δικτάτορες, θέλουμε ελευθερία», λέει η Στέλλα Φεοχάρους.

Και μετά είναι η οδός Λήδρας, που φέρει το αποτύπωμα ολόκληρης της ιστορίας της Κύπρου.

Αρχικά, η σημερινή οδός Λήδρας αποτελούνταν από τρεις. Καθώς η πόλη αναπτύχθηκε, τελικά συνδυάστηκαν σε ένα, το οποίο στην καθομιλουμένη ονομαζόταν Μακρίδρομας, δηλαδή «μακρός δρόμος». Κατά τη διάρκεια του αγώνα ενάντια στη βρετανική κυριαρχία, οι Βρετανοί το ονόμασαν το Νεκρό Μίλι. Σήμερα είναι γνωστή με το όνομά της προς τιμήν της αρχαίας πόλης-βασιλείου που βρισκόταν εδώ.

Άλλωστε σήμερα είναι αδιέξοδο. Χωρίς διαβατήριο δεν θα μπορείς να περπατήσεις στον κεντρικό δρόμο της πρωτεύουσας από την αρχή μέχρι το τέλος.

«Είναι σύμβολο του συνεχούς μας διχασμού. Από την Πλατεία Ελευθερίας μέχρι τους δρόμους του Μάρκου Δράκου και της Κυθρέας (ένα χωριό στα κατεχόμενα - σημ. VK), το πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό μας πλαίσιο αντικατοπτρίζεται σε μεγάλο βαθμό στα ονόματα. Μιλούν για τον αγώνα μας, τους ήρωές μας και τα κατεχόμενα χωριά μας. Αντικατοπτρίζουν το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας. Σε αυτά βλέπουμε μια ζωντανή ανάμνηση του συνεχιζόμενου αγώνα του νησιού μας για ελευθερία», λέει ο επιστήμονας.

Το κείμενο ετοιμάστηκε με βάση υλικό από το Cyprus Mail

Περισσότερα για τα ονόματα

Υπάρχουν εκατοντάδες μικρά φιλόξενα χωριά στην Κύπρο, τα ονόματα των οποίων ακούγονται περίπλοκα όχι μόνο στο αυτί των Ρώσων, αλλά ακόμη και στους ίδιους τους Κύπριους. Από πού προέρχονται αυτά τα ασυνήθιστα ονόματα; Διαβάστε το σύνδεσμο.